22 maja 2023r. w życie weszła ustawa o fundacji rodzinnej. Ustawodawca przygotował zmiany w innych kodeksach, by dostosować przepisy do nowo wprowadzonej instytucji – fundacji rodzinnej. Do grona ustaw, które objęła nowelizacja należą m.in. ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych, ordynacja podatkowa czy kodeks cywilny. Bliżej przyjrzymy się zmianom, które zaszły w księdze czwartej ostatniego z wymienionych kodeksów, na gruncie prawa spadkowego.

Kwestie związane z dziedziczeniem

Należy zacząć od tego co do tej pory mogło zdarzyć się po śmierci przedsiębiorcy. Planowanie tego, co zrobić z majątkiem; kto powinien ile odziedziczyć rodzi wiele problemów, a gdy dodamy do tego pytanie, „co dalej z przedsiębiorstwem?”, kolejne sporne kwestie tylko się piętrzą. Rzeczywistość bywa różna, więc często po śmierci przedsiębiorcy może dojść do „śmierci” jego firmy. Taka sytuacja może dokonać się w momencie, gdy prowadzimy np. jednoosobową działalność gospodarczą. Obecne przepisy implikują możliwość powołania zarządcy sukcesyjnego czy ustanowienia spadkobierców w testamencie. Zapis zwykły, windykacyjny czy wspomniany testament nie są jednak instrumentami, które pozwalają na szczegółowe rozwiązanie wszystkich kwestii. Zatem jak może wyglądać dziedziczenie przedsiębiorstwa w praktyce?

Testament, zachowek… i co dalej?

W przypadku testamentu nie jesteśmy w stanie zapewnić ciągłości przedsiębiorstwa, głównie dlatego, że testament nie jest formą, której nie można podważyć. Po samym wpisaniu w wyszukiwarkę Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych frazy „nieważność testamentu” dostajemy wynik w postaci prawie 2 tysięcy wyroków! Należy podkreślić, że nieważny testament wpływa na nieważność wszystkich rozrządzeń w nim zawartych. Co więcej najbliżsi członkowie rodziny, którzy nie zostali uwzględnieni w testamencie mogą domagać się zachowku pomniejszając przy tym majątek firmy. Często bywa tak, że gdy dochodzi do zapłaty zachowku, następuje sytuacja, w której zmuszeni jesteśmy upłynnić majątek spółki; rodzi to kolejne komplikacje – potrzeba jest sprzedaży, podzielenia spółki czy nawet wzięcia kredytu by spłacić taką osobę.

Fundacja rodzinna rozwiąże problem?

Pozostając w temacie zachowku, w fundacji rodzinnej przewiduje się możliwość odroczenia terminu jego zapłaty, rozłożenia na raty czy nawet – jego obniżenia. W przypadku rozłożenia na raty terminy spłaty nie mogą przekraczać w sumie 5 lat, jednak należy przyznać, że dzięki takiemu rozwiązaniu w przypadku śmierci fundatora, będzie można sukcesywnie spłacać wyznaczoną kwotę zamiast decydować się na sprzedaż lub kredyt. Natomiast jeżeli od czasu wniesienia funduszu założycielskiego do fundacji rodzinnej minie ponad 10 lat (czas ten liczony jest wstecz od momentu otwarcia spadku), to fundusz ten nie będzie wliczany do masy spadkowej, a wyjątkiem jest sytuacja, w której to fundacja rodzinna będzie spadkobiercą. Zabezpiecza to przedsiębiorstwo przez roszczeniami, które w późniejszym czasie mogą się pojawić. Przypomnijmy, że minimalna wartość funduszu wynosić musi 100 tys. złotych.

Obliczanie zachowku należnego małżonkowi czy też zstępnemu (np. dziecku) wygląda następująco. W pierwszej sytuacji nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, których przekazanie nastąpiło przed zawarciem małżeństwa. W drugim przypadku sytuacja kształtuje się podobnie, jednak przekazanie musi nastąpić w momencie, gdy spadkodawca nie posiadał zstępnych. Wyjątek stanowi przekazanie, które nastąpiło na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.

Instytucja w postaci fundacji rodzinnej pozwala spadkodawcy na wprowadzenie zapisów, które po jego śmierci pozwolą na dalsze funkcjonowanie przedsiębiorstwa. W statucie fundacji rodzinnej możliwe jest wskazanie, kto powinien nią zarządzać czy nawet zastrzec, w przypadku gdy, np. w spółce posiadamy grunty, by ich sprzedaż nie nastąpiła. W zakresie testamentu należy jednak podkreślić, że ustanowienie fundacji rodzinnej nie wpływa na niemożność jego sporządzenia. Należy mieć na uwadze, że w testamencie nie będzie można rozrządzać majątkiem, który został wniesiony do fundacji, jednakże pozostałe kwestie mogą być w nim jak najbardziej regulowane.

Podsumowanie

Czy mając na względzie powyższe założenie fundacji rodzinnej jest korzystne? Jak najbardziej! Poza sprawami związanymi z dziedziczeniem przedsiębiorstw instytucja reguluje wiele innych kwestii, związanych również z opodatkowaniem. Wprowadzenie fundacji rodzinnej do systemu prawnego w Polsce ma wpłynąć pozytywnie na powiększanie majątku czy zapewnienie prawidłowej sukcesji. Dzięki fundacji rodzinnej możemy lepiej zabezpieczyć przyszłość prowadzonego przez nas przedsiębiorstwa, nie obawiając się, że postanowienia zawarte w testamencie zostaną podważone czy pominięte, a spłacenie kwoty zachowku spowoduje nieodwracalne szkody dla przedsiębiorstwa.